Di Diyasporayeke Kaotîk de Şopên Populeriyê
Romanên li diyasporayan ango ên li sirgunan tê nivîsin dema bi zimanê wan welatan tê nivîsin “piranî” behsa mijarên egzotîkî ên welatên xwe dikin ku ev ji hêla welatên ku lê ne gelek tê ecibandin, lowma jî ev cure nivîskar piraniyan wan ên “serketî” dibin “bestseller”ên cîhanî. Khaled Hosseini yek ji mînaka herî navdar e. Lê ên ku ji bo domandina hunera nivîsandinê ango ji sedemên siyasî reviyane çûne derveyî welatên xwe, dema bi zimanê dayikê dinivîsin jî “piranî” mijarên ku mişt daxwazên vegerê di wan de hene bikartînin, lehengên wan tim ji bo çûna welat û ronakkirina welat hewl didin. Firat Cewerî di piraniya berhemên xwe de vê yekê pêşkêşî me dike. Helbet ev şayeşandina min wêneyeke mezin e û di hurgiliyan de gelek berhemên berovajiya van jî hene, peyda dibin. Romana Mîr Qasimlo ya bi navê Kaos-1: Key Arîstoyek ji van romanan e ku jêderka jorîn a “giştîkar” berovajî dike. Key li Almanyayê karmendek e û her ku lehengên alîkar di derinan de jê zêdetir xuya bikin jî, kêm zêde em çîroka Key dixwînin ku giş li ser têkiliyên wî yên cinsî ava bûne. Ne di hişê Key de ne ji di yê lehengên din nostaljiyeke welat nîne. Belê di çîroka Efsuleyê de ku yek ji wan dostika Key e, trawmayeke bingehîn a ji welêt mayî heye. Mêrê wê ji ber tahdeya dewletê û işkencekirina wan ji mêraniya xwe bûye û ev yek jî berê wê ber bi singê Key ve ajotiye. Her wekî din di vê mijarê de dapîra Serdil tîpeke balkêş e. Dema diçin xwazginiyê di nerîna wê ye li ser Almanan, axaftinên wê yên li ser wan, acizbûn wê ya ji cilên bûka xwe (daweke kin li xwe dike), gelekên tiştên bi vî rengî nîşan dide ku pîrê, pîreke Kurdistanî ye. Lê di romanê de wekî tîpeke komîk, komîkbûna wê jî eyn wek komîkbûna dapîrên me ye ku ew nîşaneya guherînên di navbera nifşan de ye lê ez wê şikestin û cihgirtina wê ya di vê romanê wekî şikestineke kategoriyî ya cureyên romanên diyasporiya kurdan jî dixwînim. Di romana Kaos-1 de wek min li jor xêz kir ew wêneya mezin a li benda vegotinekek mezin û nostaljik e hatiye derbaskirin û romanek bes xwe di nav wê çanda entegre(ne)bûyî de vedibêje.
Dema mirov bala xwe bide “bestseller” ên di cureya yekemîn de a qalkirî de teqez di wan listeyan de romanên “populer” (wekî cureyek) ên vî zimanî hene. Romana Kaos-1 ji ber hin taybetmendiyên xwe dişibe romanên populer. Ji romanên populer qesta min ên mîna Grinin Elli Tonu [Pêncî Tonên Cûnî] ya E. L. James, Aldatmak [Xapandin] û Son Oyun [Lîstoka Dawî] ên Ahmet Altan hwd. in. Di van romanan de sînorên ehlaqî ya civatê tên paşguhkirin, jinên “doxînsist” û mêrên “doxîsist” hemû naveroka deqê li gor fantaziyan dadigrin. Di dawiya van de teqez bûyereke trajîk jî rû dide, mala jinikê xera dibe, mêr yekî dikuje, jin xwedikuje her wekî din tiştên bi vî hawî. Û giş ji wan jî wekî vegotin mêr-navendî ne, her çiqas jin pirr serbest bibin jî. Di vê romana Qasimlo de mêrek heye (Key) û piraniya bûyer li derdora wî diqewîmin. Gelek jin hene li derdora wî, mêr jî hema em dikarin bêjin tune ne, ango ên heyî jî di rolên talî de ne; Esta, Efsule, Helbest û Kurmanc ên ku têkiliya wî ya cinsî bi wan re heye, ne. Esta masor û eskort e, Key carê xwe pê dide mizdan, carê jî têkiliyeke cinsî saz dike. Efsula karkereke li cem wî, mêrê wê jî karkerî kiriye li cem Key, ew jî dostika Key e, gelek fantaziyên pêk tînin. Di yekê ji wan de Key dibe mêvanê Mistefayê mêrê Efsula, Mistefa serxweş dikin, Key dermana xewê didê, dema ew di xew re diçe Key û Efsuleyê fantaziya pêktînin. Helbest hunermendek e, Efsulayê beriya wê şeva fantaziyê, wê û Key bi rasthatinî bi hev dide nas kirin, heman di wan katan de Key ew dixe kemîna xwe, Helbest di bin darekî asê dike û bi hev şa dibin. Ji bilî van jî bi awakî ser girtî û lezelez behsa hin qehbikên hollandî filan tê kirin ku di demên vala de Key bi wan re dilê xwe xweş dike.
Em hurgiliya wan şabûnên wî nizanin, lê balkêş e di nav gelekên van fantazî û hewla şabûnan de orgazma dawî a Key pêk nayê. Telefonek, bûyerek tiştek diqewîme ew şabûna wan nîvco dimîne. Ez vê yekê wekî kêmasiya mubelexeya tûjoyî ya wî, têrnebûna wî ya ji seksê gişt wekî piştsistbûna wî girê didim. Û belkî wê bibe şîroveyeke pirole lê bi min ew axaftinên wî yên şîzorengî ya bi dîwar re, hebûna wateya sembolî ya dîwarê jî ku gelek caran bi dîwaran re dipeyive jî ji ber vê piştsistiyê ye. Peywenda di navbera vê piştsistbûn û dîwarê jî di demên krîzan de pêk de, dema ku bi ev cure têkiyala cinsî tam nagihin lûtkeya têrbûnê an nîvco dimîne Key dikeve krîzê û piranî jî an bi dîwêr re dipeyve an jî pişta xwe didê. Di nav van her sê têkiliyan de sazûmaneke balkêş heye, Esta di demên lezgîn û vala de bi kêr tê, Efsula tam dostik e, Helbest jî wekî objeya arezûyê ye. Heya vê derê du tiştên ku divê em nîqaş bikin dertê holê ku ev tişt jî vê berhemê ji cureya romanên populer cuda dike, cihekî din jê re saz dike. Yek jê mijara femînistî ye, yanî mêr-navendî ye, a duyemîn jî veçirandina bûyera dawî ya trajîk e.
Di derbarê mêr-navendiya van deqan de du cure rexneyên dijî hev çê dibin. Yekê ji wan xwe dispêre nerîna ku mêr gelek jinan bikartîne, jin wekî objeyê hatine pêşkêşkirin, a din jî helwesta jinan a di warê serbestiyê şabûnê de tiştekî baş dibînin. Ev her du jî bi min hinekî rûber in. A girîng ew e ku wêneya giştî ya di nav têkiliyan de çawa saz dibe. Di romanê de mêrê sereke Key ji bilî key ên ku hinek giraniya wan ji hêla vegotinê ve hene Serdil (alîkarê Key ê karmendiyê), Mistefa( mêrê Efsulayê) û Eşref (evîndarê Helbestê) heye. Serdil di her şert û mercan de alikariya wî dike, karê wî dibe serî, gelek serketiyê. Ev tê wê mahneyê ku ne hewceye serê xwe bi kar biêşîne, bes karê xwe yê “niyandina jinan” pêk bîne. Eşref hinek çalak e, piştî ku wî û Helbestê li wê daristanê dibîne, dikeve pey Key heya dawî jî lêgerîneke razdar di van her du yan de heye. Mistefa jî piştî ku Efsûla ji Key avis dibe û ji malê direve û hemû hewlên lêgerîna Mistefa bêencam dimînin Mistefa ji ber vexurka zêde dimre. Lê Key ji bo jina wekî miknetîs e. Bê şert û merc li du wî ne, ew jî hemû daxwazên xwe bi wan pêktîne. Carê jî bi peredayînê jestan dike. Ev sazûmana mêr-navend ji hêla hevkariya sê jinan ve têk diçe. Dema Efsulaya ducanî malê direve û Key jî wê ji xwe diqewirîne, xwe davêje bextê Helbestê. Helbest jî wê dibe mala diya xwe. Heya mirina Mistefa Efsula ji jiyana xwe razî ye li gel êşên wê yên raboriyê. Reva Efsula ya ji malê di vegotinê de şikestinek pêktîne, vegotina mêr-navend vediguhere, em vê ji girinya Key a di vegotinê de fahm dikin. Ji wê revê şûnde, Key bo demeke dirêj ji deqê dertê, em çîroka xwazginiya bo Serdil, mirina Mistefa filan dixwînin ku di van de belkî carek qala Key dibe an nabe. Bi kurt û kurmancî deq ku bi vegotineke mêr-navendî ber bi dawiya romanê de vediguhere û ev jî di romanên populer de zêde nayê dîtin, ev yek ji wan hurguliyan e ku Kaosê ji romanên “populer” cuda dike.
Duyemîn hurguliya ku ew ji romanên “populer” cuda dike jî bûyera trajîk a dawî ye, yanî mirina Mistefa ye. Em ji xwendinên li ser romanan dizanin ku ev bûyerên trajîk ên ku dawî diqewîmin piranî serê serlehengan dixwin, û gelek caran jî ew jin in. Ew deqên ku bi angaşta “derîehlaqê” pênase dibin, bi kujtina jinan re bi awakî derhişî “ehlaqparêzî” dikin. Di vê romanê de mirina Mistefa vê yekê jî berovajî dike. Kesê mexdur û xapandî Mistefa ye, ne ji ber zanîn ango qedayekî xwe dikuje, ji ber wendabûna jina xwe, ne bi zanîn be jî ji ber wê sedemê dimire. Belê em ji hêla nivîskar ve ji destpêkê heya mirina wî neasayîbûna wî, tevgerên wî yên tewşomewşo, ji mêranîketina tên hişyarkirin. Belkî ev ji bo me bibe sedemek ku em mirina wî ji rêzê bibînin. Lê bes bi tenê “mirina wî” ji dêvla ku Efsula xwe bikuje, ango Key wekî din tiştek bê serê wan. em dikarin gelek bûyerên trajîk ku bên ser van herduyan zêde bikin, lê a girîng derba ewil a ku sazûmana vê vegotina ku ji serpêhatiyên tolazî ya Key xera dike ev e. Yek ji sedema dîtir a vê jêderkê jî di mijara ehlaqê de ye. A herî bi “ehlaq” yanî Efsula jina xapînok e, Helbest ne bêehlaq e lê jineke “serbest” e, Key gelek serbest û tu pîvana ehlaqî pê re nîne, ji bo niyandina jinekê bes daxwaza wî hebe, jê pê ve ne girîng e. Di romanên populer de gelek caran wek li jor jî me qal stûneke ehlaqparêz jî heye ku bi mirina Mistefa re ew jî hildiweşe.
Wekî encam; di kurdî ji ber kêmberhemî û kêmbelavkariya berhemên kurdî carinan berhemên ku zêde tên firotin û behsa wan dibe re em nikarin bibêjin berhemên populer. Belkî bes li gor pênaseya firotinê em dikarin bêjin, populer. Lê derveyî vê dîtina bazarhez wekî cureyekê jî berhemên “populer” hene. Romana Koas-1ê bixwe dikare di nav cureya populer de cih bigre. Dema vê yekê jî dike wek me dît ku di mêr-navendî û encamên trajîkî de dijî vê cureyê taybetmendiyan datîne û ji navenda vê cureyê ber bi kêlekan ve diçe.
Ferzan Şêr
Têbinî: Ev nivîs di kovara Tîrojê ( hejmara 75, tîrmeh-tebax) de derçûye.
Ferzan Şêr 